La vegetazione del Parco dell’Appia Antica e della Valle della Caffarella

La vegetazione si compone di varie entità, la maggior parte delle quali rappresentano specie di aree pianeggianti e murali di Roma e dintorni. Molte piante sono infestanti, per la massiccia antropizzazione che da tempi remoti opera sul comprensorio con colture intensive. La vegetazione spontanea occupa poche aree del territorio e solitamente essa appare solo là dove le condizioni morfologiche del terreno, i loro fattori chimico-fisici e le presenze archeologiche non incoraggiano l’estensione delle colture. Tra i vari gruppi stazionali possiamo distinguere le stazioni ruderali, le idro-elofitiche, le stazioni antropiche.

E’ presente anche una flora molto ben diversificata di pertinenza del bosco misto, della lecceta e della sughereta; in questo settore, caratteristico della flora laziale, si incontrano elementi biogeografici di provenienza orientale, centroeuropea e mediterranea.

Il seguente elenco delle formazioni vegetative fa riferimento all’Elenco delle piante vascolari spontanee del Lazio e all’Atlante della Flora Romana (confronta bibliografia a piè di pagina) con qualche aggiornamento; il numero tra parentesi indica il numero di quadranti (su un massimo di 12 corrispondente all’intero Parco dell’Appia Antica) in cui la specie è stata rilevata; in corsivo sono le specie presenti in Caffarella.

 

Bibliografia

  1. Anzalone, Elenco preliminare delle piante vascolari spontanee del Lazio, Ass.to al Bilancio della Regione Lazio e Sezione Laziale della Società Botanica Italiana, Roma 1984.
  2. Celesti Grapow, P. Petrella, Atlante della Flora Romana, Comune di Roma – Ufficio Tutela Ambiente, Università di Roma La Sapienza – Dipartimento di Biologia Vegetale, Argos edizioni, Roma 1995.

Altre risorse 

Flora e vegetazione della Caffarella (Pdf) Tratto dal Capitolo 3 della tesi: Giovanni Buccomino, Flora e vegetazione della Valle della Caffarella (Roma), Università  di Roma “La Sapienza”, Facoltà di Sc. Mat. Fis. e Naturali, Corso di Laurea in Scienze Naturali, Tesi sperimentale in Ecologia Vegetale, Anno Accademico 1996-97.

 

Prati incolti

Aglio selvatico, foto di S. Iovine

 

Carlina corymbosa (12)Poa trivialis (12)Euphorbia helioscopia (12)Lolium perenne (12)Foeniculum vulgare (12)Daucus carota (12)Galactites tomentosa (12)Linaria vulgaris (12)Echium italicum (12)Cynodon dactylon (12)Carduus nutans (12)Bellis perennis (12)Cichorium intybus (12)Knautia integrifolia (11)Anagallis arvensis (11)Linum bienne (11)Hypochoeris radicata (11)Anthemis arvensis (11)Andryala integrifolia (11)Allium ampeloprasum (11)Coleostephus myconis (11),Scolymus hispanicus (11)Campanula rapunculus (11)Erodium cicutarium (11)Arum italicum (10)Bellardia trixago (10)Berteroa obliqua (10)Cirsium arvense (10)Lagurus ovatus (10)Taraxacum officinale (10)Trifolium fragiferum (10)Trifolium campestre (10)Carthamus lanatus (9)Crocus biflorus (9)Delphinium halteratum (9)Medicago rigidula (9)Pallenis spinosa (9)Parentucellia viscosa (9)Petrorhagia prolifera (9)Trifolium subterraneum (9)Urospermum dalechampii (9)Verbascum blattaria (9)Vicia sativa (9), Nigella damascena (9), Acanthus mollis (8)Centaurea solstitialis (8)Lolium multiflorum (8)Astragalus hamosus (8)Ornithogalum umbellatum (8)Ophrys sphegodes (8)Petrorhagia velutina (8)Echium vulgare (8)Asparagus acutifolius (8)Trifolium angustifolium (8)Trifolium arvense (8), Filago vulgaris (7), Bellevalia romana (7)Galium album (7)Sideritis romana (7)Vulpia ciliata (7)Vulpia myuros (7), Poa pratensis (7), Orchis papilionacea (7)Serapias vomeracea (7)Diplotaxis erucoides (7)Bellis sylvestris (7)Ferula communis (7)Poa bulbosa (7)Erodium ciconium (7)Hordeum bulbosum (7)Convolvulus cantabrica (7)Ammi majus (6)Phleum pratense (6)Medicago orbicularis (6)Centaurea alba (6)Marrubium vulgare (6)Hedypnois cretica (6)Dactylis hispanica (6)Centaurea gr. pannonica (6)Aegilops geniculata (6)Trigonella balansae (6)Anagallis foemina (6)Agrimonia eupatoria (6)Anthoxanthum odoratum (6)Trifolium incarnatum (6)Trifolium scabrum (6)Lathyrus cicera (5)Securigera securidaca (5)Parentucellia latifolia (5)Lupinus angustifolius (5)Erodium acaule (5)Dipsacus fullonum (5)Kickxia elatine (5)Phalaris aquatica (5)Linum trigynum (5)Tolpis virgata (5), Thlaspi perfoliatum (5), Torilis arvensis (5)Aira elegans (4)Fallopia convolvulus (4)Lathyrus sylvestris (4)Linum strictum (4)Melissa officinalis (4)Romulea bulbocodium (4)Rumex bucephalophorus (4)Salvia multifida (4)Stachys germanica (4)Tolpis umbellata (4)Tribulus terrestris (4)Trifolium cherleri (4)Trifolium vesiculosum (4), Narcissus tazetta (4), Tragopogon porrifolius (4), Allium vineale (3)Bellis annua (3)Euphorbia falcata (3)Lathyrus ochrus (3)Silene bellidifolia (3)Silene conica (3)Prunella laciniata (3)Ophrys tenthredinifera (3)Lathyrus annuus (3)Geranium robertianum (3)Aira caryophyllea (3)Galega officinalis (3)Allium chamaemoly (3)Plantago lagopus (3), Coronilla scorpioides (3), Trifolium echinatum (3)Trifolium squarrosum (3)Trifolium stellatum (3), Potentilla hirta (3), Potentilla recta (3), Opopanax chironium (3), Torilis nodosa (3), Erophila verna (2)Alliaria petiolata (2)Plantago afra (2)Melitotus italicus (2)Scrophularia peregrina (2)Scorpiurus muricatus (2)Asphodelus microcarpus (2)Calepina irregularis (2)Cruciata laevipes (2)Ophrys apifera (2)Agrostemma githago (2)Orchis coriophora (2)Ornithopus comprexus (2), Phalaris brachystachys (2), Securigera cretica (2), Chrysantemum segetum (2), Securigera varia (2), Stipa capensis (2), Cirsium vulgare (2), Lithospermum arvense (2), Gladiolus italicus (2), Melica transsylvanica (2), Pisum sativum (2), Allium roseum (2), Lotus hispidus (2), Ononis spinosa (2), Spiranthes spiralis (2), Trifolium pallidum (2), Ajuga chamaeptys (1)Brassica napus (1)Centaurea napifolia (1)Kickxia commutata (1)Serapias lingua (1)Cerastium brachypetalum (1)Anthemis cotula (1)Logfia gallica (1)Lupinus graecus (1)Misopates calycinum (1)Misopates orontium (1)Daucus broteri (1)Platanus hybrida (1)Pinus halepensis (1)Ophrys holoserica (1)Seseli tortuosum (1)Orchis morio (1)Tyrimnus leucographus (1)Trifolium ligusticum (1), Ammi visnaga (1), Brachypodium phoenicoides (1), Bupleurum lancifolium (1), Cerinthe major (1), Linaria pelisseriana (1), Medicago minima (1), Gastridium ventricosum (1), Aira cupaniana (1), Agrostis castellana (1), Euphorbia terracina (1), Matricaria perforata (1), Helichrysum italicus (1), Hedypnois rhagadioloides (1), Galium lucidum (1), Linum nodiflorum (1), Diplotaxis muralis (1), Orchis tridentata (1), Poa infirma (1), Rumex acetosella (1), Spergularia rubra (1), Tragopogon pratensis (1), Tripodion tetraphyllum (1), Trifolium filiforme (1), Trifolium odnoleucon (1), Trifolium suffocatum (1), Verbascum samniticum (1);

 

Rivestimento dei pascoli

Foto di U. Rubeo

 

Crepis setosa (12)Lamium amplexicaule (12)Dasypyrum villosum (12)Dactylis glomerata (12)Briza maxima (12)Crepis neglecta (12)Bunias erucago (12)Geranium molle (12)Bromus hordeaceum (12)Anthemis tinctoria (12)Avena barbata (12)Poa annua (12)Papaver rhoeas (12)Plantago lanceolata (12)Salvia verbenaca (12)Trifolium repens (12)Verbascum sinuatum (12)Vulpia ligustica (12)Bromus sterilis (11)Cerastium glomeratum (11)Eryngium campestre (11)Myosotis ramosissima (11)Papaver dubium (11)Polygonum aviculare (11)Ranunculus bulbosus (11)Sanguisorba minor (11)Setaria viridis (11)Sherardia arvensis (11)Silene vulgaris (11)Tordylium apulum (11)Trifolium nigrescens (11)Trifolium pratense (11)Trisetaria panicea (11)Verbena officinalis (11)Veronica arvensis (11)Veronica persica (11)Anchusa hybrida (10)Raphanus raphanistrum (10)Vicia villosa (10)Agropyron repens (8)Cerastium ligusticum (8), Geranium dissectum (8), Calystegia sylvatica (7)Polygonum arenastrum (7)Anemone hortensis (6)Avena sterilis (6)Leopoldia comosa (6)Phytolacca americana (6)Setaria ambigua (6)Vicia bithynica (6)Leontodon tuberosus (5), Scabiosa maritima (?), Hymenocarpus circinnatus (4)Hypochoeris achyrophorus (4)Alopecurus myosuroides (4), Legousa speculum-veneris (4), Beta vulgaris (4), Inula conyza (4), Inula graveolens (4), Gaudinia fragilis (4), Valerianella microcarpa (4), Ammoides pusilla (3)Anchusa italica (3)Papaver hybridum (3)Setaria pumila (3), Valerianella carinata (3), Veronica polita (3), Viola arvensis (3), Capsella bursa-pastoris (2)Muscari neglectum (2)Lolium temulentum (2)Consolida regalis (2)Vicia tetrasperma (2), Bromus willdenowii (2), Hermodactylus tuberosus (2), Scandix pecten-veneris (2), Myosotis arvensis (2), Valerianella puberula (2), Anemone apennina (1)Lathyrus aphaca (1), Atriplex patula (1), Briza minor (1), Cynosurus echinatus (1), Geranium columbinum (1), Broussonetia papyrifera (1), Crepis foetida (1), Arabis sagittata (1), Valerianella eriocarpa (1), Valerianella locusta (1), Vicia narbonensis (1).

 

Stazioni macericole, margini stradali, siepi, boschi e luoghi ombrosi

Pervinca, foto di S. Bertaiola

 

Aster squamatus (12)Calamintha nepeta (12)Carduus pycnocephalus (12)Catapodium rigidum (12)Capsella rubella (12)Chenopodium album (12)Chondrilla juncea (12)Convolvulus arvensis (12)Conyza albida (12)Crepis bursifolia (12)Crepis sancta (12)Cynoglossum creticum (12)Diplotaxis tenuifolia (12)Ecballium elaterium (12)Ficus carica (12)Fumaria capreolata (12)Fumaria officinalis (12)Galium aparine (12)Hedera helix (12)Hordeum leporinum (12)Hypericum perforatum (12)Inula viscosa (12)Lactuca serriola (12)Lepidium graminifolium (12)Malva sylvestris (12)Parietaria judaica (12)Picris hieracioides (12)Piptatherum miliaceum (12)Plumbago europaea (12)Reichardia picroides (12)Reseda phyteuma (12)Robinia pseudoacacia (12)Rubus ulmifolius (12)Rumex pulcher (12)Senecio vulgaris (12)Silene latifolia (12)Sixalix atropurpurea (12)Solanum nigrum (12)Stellaria media (12)Teucrium chamaedrys (12)Urtica membranacea (12)Amaranthus deflexus (11)Amaranthus retroflexus (11)Calendula arvensis (11)Clematis vitalba (11)Conyza canadensis (11)Digitaria sanguinalis (11)Echium plantagineum (11)Heliotropium europaeum (11)Medicago arabica (11)Medicago sativa (11)Mercurialis annua (11)Origanum vulgare (11)Potentilla reptans (11)Silybum marianum (11)Sonchus asper (11)Xanthium spinosum (11)Anacyclus radiatus (10)Arum italicum (10)Picris echioides (10)Conium maculatum (10)Borago officinalis (10)Erodium moschatum (10)Portulaca oleracea (10)Rosa major (10)Rumex crispus (10)Sambucus ebulus (10)Silene gallica (10)Sisymbrium officinale (10)Sonchus oleraceus (10)Melitotus alba (9)Euphorbia peplus (9)Pteridium aquilinum (9)Spartium junceum (9)Ulmus minor (9)Xanthium strumarium (9), Trifolium resupinatum (9), Bromus madritensis (8)Ballota nigra (8)Lamium purpureum (8)Matricaria chamomilla (8)Medicago lupulina (8)Medicago polymorpha (8)Sambucus nigra (8)Sorghum halepensis (8)Vicia hybrida (8)Cyperus rotundus (7)Paliurus spina-christi (7)Evonymus europaeus (7)Laurus nobilis (7)Lathyrus clymenum (7)Polygonum romanum (7), Setaria verticillata (7), Amaranthus blitoides (6)Centaurea calcitrapa (6)Chelidonium majus (6),Datura stramonium (6)Eleusine indica (6)Lotus ornithopodioides (6)Melitotus indicus (6)Sagina apetala (6)Veronica hederifolia (6)Vicia melanops (8)Arenaria leptocladus (5)Cuscuta scandens (5)Cyclamen hederifolium (5)Lamium maculatum (5)Lavatera cretica (5)Quercus ilex (5)Rubia peregrina (5)Smilax aspera (5)Urospermum picroides (5)Vitis vinifera (5), Euphorbia prostrata (5), Amaranthus hybridus (4)Arctium minus (4)Onopordum illyricum (4)Oxalis dilleni (4),Phartenocissus quinquefolia (4)Trifolium glomeratum (4)Verbascum thapsus (4), Galinsoga quadriradiata (4), Hirschfeldia incana (4), Orobanche minor (4), Achillea collina (3)Galinsoga parviflora (3)Dianthus armeria (3)Quercus pubescens (3)Quercus robur (3)Crataegus monogyna (3)Lamium bifidum (3)Oxalis articulata (3)Ruscus aculeatus (3)Prunus spinosa (3)Rosa canina (3)Orobanche hederae (3)Chenopodium urbicum (3), Bromus gussonei (3), Draba muralis (3), Erodium malacoides (3), Euphorbia maculata (3), Sinapis arvensis (3), Tussilago farfara (3), Viburnus tinus (3), Chenopodium vulvaria (2)Cornus sanguinea (2)Equisetum ramosissimum (2)Pulicaria odora (2)Quercus suber (2)Rosa sempervirens (2)Vinca major (2), Amaranthus albus (2), Chenopodium multifidum (2), Euphorbia exigua (2), Geranium rotundifolium (2), Lonicera implexa (2), Lactuca viminea (2), Senecio erraticus (2), Sinapis alba (2), Urtica pilulifera (2), Amaranthus viridis (1)Cornus mas (1)Chenopodium murale (1)Chrozophora tinctoria (1)Geum urbanum (1)Geranium sanguineum (1)Lithospermum purpurocaeruleum (1)Senecio inaequidens (1)Symphytum bulbosum (1)Tamus communis (1)Viola odorata (1), Anthemis altissima (1), Conyza bonariensis (1), Amaranthus cruens (1), Chenopodium polispermum (1), Coronopus didymus (1), Eragrostis megastachya (1), Dichanthium ischaemum (1), Eragrostis minor (1), Melitotus officinalis (1), Lonicera caprifolium (1), Lonicera etrusca (1), Lactuca saligna (1), Galium parisiense (1), Galium verum (1), Cytisophyllum sessifolius (1), Achillea ligustica (1), Euphorbia amygdaloides (1), Euphorbia chamaesyce (1), Ipomoea purpurea (1), Ligustrum lucidum (1), Lotus cornicolatus (1), Onopordum acanthium (1), Phillyrea latifolia (1), Pistacia lentiscus (1), Pyrus amygdaliformis (1), Rapistrum rugosum (1), Setaria italica (1), Rumex sanguineus (1), Symphytum tuberosum(1), Tanacetum parthenium (1), Urtica urens (1), Vinca minor (1).

Specie murali

Ruta in fiore, foto di S. Bertaiola

 

Cardamine hirsuta (12)Oxalis corniculata (12)Polycarpum tetraphyllum (12)Sonchus tenerrimus (12)Artemisia vulgaris (11)Micromeria graeca (11)Cymbalaria muralis (9)Umbilicus rupestris (9)Lophochloa cristata (8)Veronica cymbalaria (8)Persicaria lapathifolium (7)Phalaris minor (6)Rhamnus alaternus (6), Valantia muralis (6), Petrorhagia saxifraga (5)Sedum rupestre (5), Ruta chalepensis (5), Asplenium onopteris (4)Antirrhinum majus (4)Jasione montana (4)Phalaris coerulescens (4)Teucrium flavum (3), Capparis spinosa (3), Hippocrepis emerus (3), Phalaris canariensis (2)Sisymbrium orientale (2), Euphorbia characias (2), Persicaria maculosa (2), Sedum caespitosum (2), Sedum hispanicum (2), Umbilicus horizontalis (2), Anogramma leptophylla (1)Anthriscus silvestris (1)Antirrhinum tortuosum (1)Asplenium trichomanes (1)Lamarckia aurea (1)Saxifraga tridactylites (1), Cardaria draba (1), Colutea arborescens (1), Crassula tillaea (1), Artemisia absentium (1), Eragrostis pilosa (1), Lycium chinense (1), Prasium majus (1), Reseda alba (1), Sedum acre (1), Tunica saxifraga (?).

Zone umide

Foto S. Gangiano

 

Arundo donax (12)Holcus lanatus (12)Urtica dioica (12)Odontites verna (9), Lotus angustissimus (9), Carex caryophyllea (7)Echinochloa crus-galli (7)Blackstonia perfoliata (6)Centaurium erythraea (6)Carex divisa (6)Festuca arundinacea (6)Adiantum capillus-veneris (5)Arthemisia verlotorum (5)Eupatorium cannabinum (5)Mentha pulegium (5)Smyrnium olusatrum (5), Helianthus tuberosus (5), Epilobium hirsutum (4)Lemna minor (4)Mentha suaveolens (4)Paspalum paspaloides (4)Petasites hybridus (4)Scrophularia auriculata (4)Veronica anagallis-aquatica (4), Rumex obtusifolius (4), Agrostis stolonifera (3), Centaurium pulchellum (3), Alisma plantago-aquatica (3)Lycopus europaeus (3)Bryonia dioica (3)Holoschoenus australis (3)Polipogon viridis (3)Rumex conglomeratus (3)Salix alba (3)Saponaria officinalis (3)Solanum dulcamara (3)Typha latifolia (3), Ranunculus ficaria (3), Ranunculus sardous (3), Apium nodiflorum (2)Arundo pliniana (2)Carex hirta (2)Glyceria plicata (2)Humulus lupulus (2)Nasturtium officinale (2)Oenanthe pimpinelloides (2)Paspalum dilatatum (2)Phragmites australis (2)Populus nigra (2)Populus tremula (2)Symphytum officinale (2), Althea cannabina (2), Juncus bufonius (2), Bidens tripartita (1)Brachypodium distachyum (1)Callitriche stagnalis (1)Calystegia sepium (1)Carex flacca (1)Cyperus fuscus (1)Cyperus longus (1)Equisetum arvense (1)Equisetum telmateja (1)Euphorbia platyphyllos (1)Juncus inflexus (1)Leersia oryzoides (1)Lithrum salicaria (1)Orchis laxiflora (1)Potamogeton natans (1)Teucrium scordium (1), Barbarea vulgaris (1), Mentha aquatica (1), Epilobium tetragonum (1), Eryngium barrelieri (1), Holoschoenus romanus (1), Isoetes histrix (1), Oenanthe lachenalii (1), Pulicaria dysenterica (1), Pulicaria vulgaris (1), Ranunculus muricatus (1), Ranunculus peltatus (1), Rubus caesius (1), Veronica beccabunga (1).